آشنایی با بزرگترین شهر ارواح دنیا در جمهوری ارمنستان

شهرهای ارواح متعددی در گوشه و کنار جهان وجود دارد  ، اما بزرگترین شهر ارواح جهان در جمهوری ارمنستان واقع شده و شهرتش را مدیون جنگ است.

جنگ با خود نابودی و نیستی به همراه می ‌آورد  ، جنگ بلایی است خانمان ‌سوز که شاید اثراتش تا سال ‌ها بعد همچنان باقی مانده و همچون داغ زخمی ماندگار ، اسباب دل ‌آزردگی مردم را فراهم کند.

جنگ ‌ها همچنین شهرها را به مکان‌ هایی خالی از سکنه تبدیل می ‌کنند ، جایی که تنها ارواح رفت و آمد داشته و نشانی از حیات بر خود نمی ‌بینند. داستان شهر ارواح امروز ما نیز از یک جنگ خشونت ‌بار آغاز شده است. جنگی که شهری چند هزار نفره را مبدل به بزرگترین شهر ارواح جهان کرد ، شهری در این زمینه حتی از شهر معروف «پری ‌پیات» در اوکراین هم پیشی گرفته و نام خود را به شهرت رسانده است.

وقوع پاره ‌ای اتفاقات سبب شد وضعیت این جمهوری تازه تأسیس رو به وخامت گذاشته و در این میان تعدادی از شهرها قربانی حملات گروه‌ های درگیر شوند. یکی از این قربانیان شهر «آق ‌دام» (Agdam) بود که آتش جنگ آن را به مرز نابودی کشانده و بعد از آن به کل متروکه شد و اکنون سال ‌ها است که به ندرت نشانه ‌ای از حیات در آن مشاهده می ‌شود.

شاید شما پیش ‌تر در مورد شهر آق ‌دام چیزهایی شنیده باشید ، شهری که بیش از سیصد سال پیش (در اواخر دهه‌ی ۱۷۰۰) بنیان نهاده شد و با این حساب نه قدمت چندانی دارد و نه در خلال سال ‌های شکل گیریش ، مرکز رویدادهای مهم تاریخی یا حوادث شگفت ‌انگیز بوده است.

با این وجود ، این پیشینه نتوانست جلوی کشیده شدن پای این شهر به جنگی فراگیر را گرفته و به دنبال جنگ ناگورنو- قره باغ ، سکنه آن ناگزیر از جلای وطن شده و به دیگر شهرهای دور و نزدیک آذربایجان نقل مکان کردند. اکنون و ۲۵ سال بعد از این یورش وحشیانه ، این شهر هنور هم رخت عافیت به تن نکرده و علی ‌رغم آرامش نسبی ، همچنان بی ‌رمق باقی مانده است ، به طوری که بسیاری آن را شهر ارواح معرفی می‌ کنند. 

در زمان رونق ، این شهر در کار تولید کره ، نوشیدنی و البته ساخت ماشین ‌آلات بود. شهری که اگرچه هیچ ویژگی یا حضور نظامی خاصی نداشت ، اما به‌ عنوان مرکز ناحیه «آق ‌دام رایونی» (Agdam Rayon) شناخته شده و به دلیل حضور جمعیت قابل توجه ارامنه ، ناخواسته مرکز مناقشه دو گروه شد.

ناگورنو- قره باغ خود یک ناحیه کوچک محصور در خشکی بود که در غرب جمهوری آذربایجان واقع شده و در عین حال ادعای خودمختاری می ‌کرد. از سوی دیگر جمعیت قالب این بخش را ارامنه تشکیل داده و از حمایت ارمنستان برخوردار بودند که به ویژه از گروه ‌های شورشی ارمنی این منطقه حمایت می ‌کرد.

در این میان ارمنستان مدعی بود این ناحیه بخشی از قلمروی باستانی ارمنستان است که تاریخش به قرن چهارم پیش از میلاد بازمی ‌گردد. این ادعا یکی از دلایل بروز مناقشه ‌ای گسترده در این منطقه شد. ادعاها کم کم جای خود را به حملات شدیدتر داده و در فاصله ماه‌ های ژوئن تا آگوست سال ۱۹۹۳ رنگ جدی ‌تری به خود گرفت.

در آن زمان جمهوری آذربایجان از این منطقه به ‌عنوان سدی برای محافظت از خود در مقابل ارمنستان استفاده می ‌کرد. در عین حال ارمنستان نیز براین باور بود که آذربایجان در تدارک تهاجمی گسترده از سمت این شهر است و همین سوء تفاهمات زمینه ‌ساز قربانی شدن این شهر شد.

در تابستان همان سال ده هزار ارمنی به همراهی نیروهای قره باغ روانه این منطقه شدند. شاید ورود نیروهای نظامی خرابی چندانی به بار نیاورد ، اما حملات سنگین توپخانه کار ناتمام آن ‌ها را به انجام رساند. درواقع نیروهای نظامی از ترس بازپس گیری شهر توسط آذربایجان ، با هرچه در دست داشتند به تخریب و نابودی شهر پرداختند. هرچه در این میان از تخریب و ویرانی جان سالم به در برد ، از بناها جدا شده و روانه شهر «استپاناکرت» (Stepanakert) شد ، یعنی بزرگترین شهر و پایتخت ناحیه ناگورونو- قره باغ.

گلوله باران این شهر بسیاری از ساختمان‌های آن را به تلی از سنگ و آجر تبدیل کرد ، در حالی که بسیاری دیگر در آتش کینه مهاجمان سوختند. در خلال این تهاجم وسیع ، همه ‌ی ساکنان شهر ناگزیر به ترک خانه و کاشانه‌ ی خود شدند. به محض خالی شدن شهر ، نیروی نظامی ارمنستان از روی کینه و عداوت اغلب ساختمان‌ های باقی مانده از شهر را تخریب کرده و اینگونه این شهر دیگر هرگز به شکل سابق برنگشت.

در مجموع به نظر می‌ رسد تمامی محاسبات و طرح‌ های ارائه شده از سوی آذربایجان اشتباه از آب درآمد ، به‌ طوری که تنها تعداد کمی نیرو برای محافظت از شهر باقی مانده بود و در آن زمان آمار سربازانی که ترک خدمت کرده و می ‌گریختند ، بسیار بالا بود. در واقع هرکسی در این منطقه برای گریز از مصائب جنگ بار سفر بسته و در پایان تابستان بیش از صدهزار نفر از این ناحیه کوچ کرده بودند.

بعد از اینکه خیال نیروهای ارمنی از تخریب کامل این شهر آسوده شد ، پیشروی خود را به سمت شهرهای دیگری همچون «فضولی» (Fizuli) ، «جبراییل» (Jebrail) و «زنگلان» (Zangelan) ادامه داده و آن ‌ها نیز یکی بعد از دیگری به سرنوشت آق ‌دام دچار شدند. در پایان آن تابستان شوم ، هم جمهوری آذربایجان پنج منطقه خود را به ارمنستان واگذار کرده بود و هم بسیاری از مردم این مناطق قربانی جنگ شده بودند.

امروزه تنها اسکلت‌‌های گلوله باران شده و در هم شکسته ‌ای از ساختمان‌ های این شهر باقی مانده است. در این میان بنای مسجد سابق شهر که به سختی آسیب دیده ، هنوز پابرجا است. این مسجد روزگاری به ‌عنوان محل نگهداری دام مورد استفاده قرار داشت.

هرچند این منطقه مدت چندانی درگیر این منازعه و جنگی فی‌ مابین نبود. اما به هر حال آق ‌دام تاوانش را داده و اکنون به شهر ارواح تبدیل شده است. شهری که این روزها به‌ عنوان منطقه حائل بین نیروهای نظامی دو کشور ارمنستان و آذربایجان شناخته می‌ شود.

همچون بسیاری دیگر از مکان ‌های این چنینی ، پوسته خالی از ضرب اهنگ زندگی این شهر تا به امروز باقی مانده ، اما همچنان مخروبه و خالی از سکنه است. با وجود اینکه ارمنستان ادعایی نسبت به این ناحیه مطرح نکرده و کسی از ارامنه در آن سکونت نگزیده ‌اند ، اما همچنان این محل به دلیل وضعیت موجود به حال خود رها شده است.

امروزه از این شهر به جز نام و یک لقب چیز چندانی باقی نمانده است ، با این حال تیم فوتبال آن شاید آخرین چیزی باشد که همچنان نام آغ ‌دام را به دیگران یادآوی می ‌کند. تیمی که به ‌عنوان میراث این شهر در لیگ برتر جمهوری آذربایجان بازی می ‌کند.

با این حساب چندان جای تعجب نیست که نام این شهر با نام ارواح مترادف شده و از سوی دیگر به خاطر سرنوشت تیره و تارش ، نگاه دوست ‌داران گردشگری سیاه را نیز به خود جلب کرده است. هرچند اکنون خبری از جنگ نیست ، اما مناقشات موجود هنوز فرصتی برای بازدیدکردن از این مکان را برای علاقمندان مهیا نکرده است. در این سال‌ ها تنها گهگاه جویندگان ماجراجوی گنج شجاعت به خرج داده و به جستجوی بقایای شهر پرداخته‌ اند. باید منتظر بود و دید چه زمانی ارواح ساکن این شهر فراموش ‌شده جای خود را به انسان ‌های زنده و جریان پرشور زندگی می ‌دهند.

مطالب مرتبط:

نکاتی برای سفر به ارمنستان

راهنمای سفر به ارمنستان

جاذبه های تاریخی ایروان ارمنستان

کلیساها ، موزه ها و پارک های ایروان

کلیسا و صومعه های معروف ارمنستان

بهترین هتل های 4 ستاره ایروان | قسمت اول

بهترین هتل های 4 ستاره ایروان | قسمت دوم

محبوب ترین هتل های ۵ ستاره ایروان | قسمت اول

محبوب ترین هتل های ۵ ستاره ایروان | قسمت دوم

سوغاتی های معروف ارمنستان

معروف ترین فستیوال های ایروان

بهترین زمان سفر به ایروان

هتل های ارزان ایروان از نگاه گردشگران ایرانی | قسمت اول

هتل های ارزان ایروان از نگاه گردشگران ایرانی | قسمت دوم